Iedereen die iets koopt voor zichzelf (persoonlijk of eigen gebruik) is een consument. Consumenten hebben niet als doel om een product door te verkopen aan iemand anders. Een consument is daarom een eindgebruiker. Iedereen die eten koopt bij de Jumbo, een abonnement neemt op Netflix of een interieurarchitect inhuurt voor advies bij de inrichting van zijn huis…wanneer iemand een goed of dienst aanschaft voor zijn of haar voor eigen geluk of voortbestaan, is er sprake van consumptie.
De rol van de consument is te onderscheiden van die van de producent of leverancier, die producten en diensten leveren. Ook wordt er soms gerefereerd aan de zakelijk gebruiker, die producten en diensten afneemt in het kader van een bedrijf of beroepsuitoefening. Deze laatste categorie kan ook gezien worden als professionele consumenten.
Binnen de marketing wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen consumenten en klanten, waarbij de eerste de feitelijke gebruiker van een dienst is, maar niet noodzakelijkerwijs de koper. Het komt ook voor dat een dienst of product helemaal niet door een consument wordt aangeschaft, bijvoorbeeld als iemand anders in het huishouden namens de eindgebruiker de aanschaf verzorgt. Het hangt af van de situatie en de noodzaak tot het maken van onderscheid of deze koper als consument gezien wordt.
In de micro-economische theorie wordt aangenomen dat een consument een budget heeft dat hij kan uitgeven aan een breed scala aan goederen en diensten die op de markt wordt aangeboden. Aangenomen dat de consument rationeel denkt, wordt het budget gebruikt zodat het nut voor de consument wordt gemaximaliseerd. Consumeren staat in de micro-economie tegenover sparen. Alle middelen die de consument ter beschikking staan maar die niet direct gebruikt worden voor consumeren, worden dan gespaard met als doel consumptie (of andere aanwendingen) op een later tijdstip mogelijk te maken.
Om consumenten in bescherming te nemen zijn er wetten en regels. Deze regels vallen onder het consumentenrecht en hebben als doel de consument te beschermen tegen oneerlijke voorwaarden die voortvloeien uit een overeenkomst met een aanbieder van goederen of diensten.