Het is belangrijk om te weten wat je rechten en plichten zijn bij een wettelijke samenwoning, met name als het gaat om de gezinswoning en de verdeling van goederen. Door goed geïnformeerd te zijn, kun je ervoor zorgen dat je geen onverwachte problemen krijgt bij het beëindigen van de wettelijke samenwoning.
Wettelijk samenwonen biedt partners bepaalde beschermingen en juridische gevolgen. Zo geniet de gezinswoning een speciale bescherming, waardoor deze niet zomaar verkocht, verhuurd, geschonken of gehypothekeerd kan worden zonder instemming van de andere wettelijk samenwonende partner. Zelfs als één van de partners de enige eigenaar is van de woning, is de toestemming van de andere partner vereist. Deze bescherming blijft bestaan, zelfs als één van de partners de woning verlaat, totdat de wettelijke samenwoning formeel is beëindigd bij de ambtenaar van de burgerlijke stand.
Als een partner weigert in te stemmen met de verkoop van de gezinswoning en deze weigering als willekeurig wordt beschouwd, kan de andere partner naar de rechtbank stappen om de verkoop te laten doorgaan. Als een partner de gezinswoning toch verkoopt zonder toestemming van de andere, kan de laatste vragen dat de verkoop wordt vernietigd.
Elke partner behoudt ook zijn/haar eigen vermogen. Er bestaat geen gemeenschappelijk vermogen bij wettelijk samenwonen, in tegenstelling tot bij een huwelijk. Elke partner behoudt de goederen die hij/zij bezit bij de start van het samenwonen, evenals de goederen waarvan hij/zij kan bewijzen dat hij/zij de eigenaar is. Als er schuldeisers zijn, kan een factuur als bewijs van eigendom de goederen van de partner die geen schuldenaar is, beschermen tegen eventuele beslagleggingen. Elke partner behoudt zijn/haar inkomsten uit arbeid of vervangingsinkomen en de rest wordt geacht in onverdeeldheid toe te behoren aan beiden. Elk van hen wordt ook geacht eigenaar te zijn van een gelijk aandeel in die onverdeelde goederen, tenzij ze anders zijn overeengekomen en dit kunnen bewijzen.